گام‌های تحولی حوزه آموزش عالی در دولت سیزدهم

دولت سیزدهم با تغییر نگرش و تصویب آیین‌نامه‌ها جهت تسهیل و بهبود نظام ارزیابی و حمایت از ظرفیت‌های علمی کشور، در حوزه آموزش عالی عملکرد موفقی داشت؛ تاسیس معاونت فناوری و نوآوری تا حضور رئیس‌جمهور شهید در جلسات شورای عالی عتف بعد از ۱۱ سال، مهم‌ترین اقدامات این حوزه بود.

بالگرد آیت الله سید ابراهیم رئیسی هشتمین رئیس جمهور کشور عصر یکشنبه (۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳) در مسیر بازگشت از مراسم افتتاح سد «قیز قلعه سی) به سمت تبریز در منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی دچار سانحه شد. در این سانحه رئیس‌جمهور، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، مالک رحمتی استاندار آذربایجان شرقی، سید محمدعلی آل هاشم امام جمعه تبریز و نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی، سید مهدی موسوی رئیس یگان حفاظت رئیس‌جمهور و سه خلبان بالگرد سید طاهر مصطفوی، محسن دریانوش و بهروز قدیمی به شهادت رسیدند.

شهادت آیت‌الله رئیسی، دولت سیزدهم را در سومین سال خدمتش پایان داد و به موجب اصل ۱۳۱ قانون اساسی انتخابات زودهنگام را ضروری ساخت. بر این اساس شرایط برای برگزاری چهاردهمین دور انتخابات ریاست‌جمهوری مهیا شد و بعد از برگزاری دور اول (هشتم تیر) و دور دوم (۱۵ تیر) مسعود پزشکیان توانست اکثریت آرا را کسب کند. اکنون و در فاصله اندک موجود تا مستقر شدن دولت چهاردهم، بررسی و روند فعالیت‌ها و دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه‌های مختلف قابل توجه است. در این سلسله از گزارش‌ها، فعالیت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مدت ۳۳ ماه خدمت بررسی می‌شود.

آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی شهید جمهور در زُمره معدود روسای جمهوری بود که در عرصه آموزش عالی در کنار سایر مطالبات مردم توانست گام‌های متعدد و مهمی را در عرصه علم‌و دانش هم در داخل و هم در مناسبات بین‌المللی بردارد. او که از ابتدای فعالیتش در دولت سیزدهم نگاه ویژه خود را به سمت نخبگان و دانشجویان و ضرورت بکارگیری از ظرفیت‌های آنها معطوف ساخته بود، در نخستین حضورش در جمع دانشگاهیان در دانشگاه تهران صریح و قاطع اعلام کرد دانشگاه اتاق فکر دولت و مرکزی برای ایجاد تحول در جامعه است و در همان گام نخست مرجعیت علمی کشور در سطح جهان و هدفمندی تحقیقات و پژوهش‌های کاربردی در کشور را هدفگذاری کرد که این نوع نگاه آیت‌الله رئیسی حکایت از توجه ویژه به دانشگاه و علم و فناوری داشت.

همانطور که بارها در محافل مختلف در دانشگاه‌های کشور شرکت می‌کرد و در میزبانی از این قشر دیدگاه خود را نسبت به دانشجو و جامعه دانشگاهیان بیان و آن را به عنوان یاوران دولت یاد کرد.

رئیس‌جمهور همدلی، همفکری و استفاده از ظرفیت عظیم جوانان و نخبگان دانشگاهی کشور را بهترین راهکار عبور از موانع و مشکلات کشور می‌دانست و در نخستین گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم، نخبگان و دانشگاهیان را خطاب قرار داد که عمیقا معتقد بود اگر مردم نخبگان و دانشگاهیان صداقت ببینند صمیمانه با دولت همکاری می‌کنند. این روحیه و اعتماد مردم مهم‌ترین پشتوانه برای دولت‌هاست.

حضور رئیسی در آیین‌ سال تحصیلی، روز دانشجو، آیین تجلیل از برگزیدگان علمی، حضور در نمایشگاه دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان و نخبگان و حضور در جشنواره های متعدد علمی و اهمیت به علوم انسانی در کشور، دیدار با مدیران دانشگاه شریف در کشاکش اعتراضات ۱۴۰۱ دانشگاه‌ها، تنها گوشه‌ای از نگاه ویژه رئیس دولت سیزدهم به حضور علم و فناوری است.

خانه تکانی در ستاد وزارت علوم با ۱۴ دستور رئیسی

یکی از اقدامات جدید دولت سیزدهم بازدیدهای سرزده رئیس جمهور از وزارت‌خانه و رصد برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی کشور بود. آیت‌الله رئیسی در فرآیند نظارت ستادی بر دستگاه‌های اجرایی در ۱۴۰۱ برای نخستین بار به وزارت علوم تحقیقات و فناوری رفت که منجر به صدور ۱۴ فرمان شد.

شناسایی و ثبت نیازهای استانی و ملی، شناسایی نقاط ضعف و اصلاح عملکرد دانشگاه‌ها توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری جهت سنجش رتبه دانشگاه‌ها بر اساس کلان معیارهای اشتغال پذیری و اثر بخشی در تحقیقات مرجعیت علمی بالندگی فرهنگی و سلامت اجتماعی، افزایش کمی و کیفی واحدهای درسی قابل ارائه در صنعت و میدان عمل از قبیل کارورزی‌ها و کار آموزی‌ها، تدوین سازوکارهای مسئولیت سپاری و پاسخگو سازی هیات امنای دانشگاه‌ها نسبت به عملکرد دانشگاه، ساماندهی مراکز علمی کاربردی به عنوان واحدهای دانشگاه فنی حرفه‌ای و باز تعریف دانشگاه‌های پیام نور در دانشگاه‌های دولتی مرکز استان، ممنوعیت برگزاری دوره‌های دانشگاهی توسط دستگاه‌های اجرایی، ارتقای توان پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد در افزایش اشتغال دانش‌بنیان و فروش و صادرات خدمات و محصولات دانش‌بنیان، طراحی نشان ملی مسئولیت اجتماعی برای اعطا به دانشگاه‌های موفق، تبیین و روایت‌گری وزارت علوم در دستاوردهای علمی، افزایش بهره‌وری در هزینه کرد منابع در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پژوهشی و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بازنگری در تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پژوهشی و فناوری، یکپارچه کردن دانشگاه‌های نیروهای مسلح در نظام آموزش عالی و بررسی اعتبارات و هزینه‌های مالی و انسانی به همراه سازوکارهای پیشنهادی برای ارتقای بهره وری در آموزش عالی و چهار اولویتِ وزارت علوم بر«مرجعیت و دیپلماسی علمی و فناوری»، «آموزش و پژوهش»، «نوآوری هدفمند» و «تولید ثروت از دانش».

تکریم استادان

یکی ازاقدامات رئیس جمهور در گام بعدی برگزاری و تداوم نشست‌های هم اندیشی با استادان دانشگاه‌ها بود که بر حفظ شان، منزلت و کرامت اساتید دانشگاه تاکید و آن را یک وظیفه همگانی در کشور دانست و به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری هم دستور پیگیری مطالبات، رفع دغدغه‌های اساتید دانشگاه به ویژه در حوزه معیشت را داد و معتقد بود که رعایت حرمت و منزلت اساتید اهمیت بسیار زیادی دارد و در دانشگاه باید هم دانشجو و هم مجموعه مدیریت چنین رویکردی داشته باشند.

تشکیل جلسه شورای عالی عتف با حضور رئیس‌جمهور پس از ۱۱ سال و تصویب چهار طرح

شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) به عنوان نهادی فرابخشی به ریاست رییس‌جمهور مرجع تصمیم‌گیری در مورد مهم‌ترین اولویت‌ها و برنامه‌های پژوهش و فناوری کشور است. در این شورا هفت وزیر، روسای سازمان مدیریت و برنامه ریزی، بانک مرکزی، فرهنگستان‌ علوم، نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی به عنوان عضو ناظر و نمایندگان روسای دانشگاه‌ها، انجمن‌های علمی و تعدادی از صاحب نظران بخش‌های تولیدی و خدماتی دولتی و خصوصی عضویت دارند و انجام وظایف دبیرخانه‌ای این شورا طبق قانون به عهده معاونت پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.

این در حالی بود که آخرین حضور رئیس‌جمهور در جلسه شورای عالی عتف با وجود جایگاه آن به اسفند سال ۱۳۸۸ و چهارمین جلسه شورای عالی عتف باز می‌گشت. این شورا پس از ۱۱ سال با حضور رئیس جمهور برگزار و در آن نشست کلیات طرح نگهداشت نخبگان و مهاجرت معکوس، تاسیس شبکه ملی آزمایشگاهی، طرح محققان پسادکتری و طرح پژوهشگران مستقل تصویب شد.

سه ماموریت رئیسی برای آموزش عالی

ماموریت‌های رئیسی در حوزهای مختلف تنها به هیات دولت و وزارت‌خانه‌ها و سفرهای استانی معطوف نمی‌شود بلکه او در آذرماه ۱۴۰۱ و در همایش بزرگداشت سالروز وحدت و حوزه، سه ماموریت و رسالت اصلی برای حوزه و دانشگاه تعریف کرد؛ علم و پیشرفت، تربیت انسان‌های فرهیخته و مساله شناسی و حل مساله. او شناخت این نیازها را در گرو آن دانست که حوزه و دانشگاه از مردم،‌ در میان مردم و با مردم باشند و حوزه و دانشگاه به‌عنوان دو بازوی علمی کشور باید با شناسایی و تدوین نظام مسائل جامعه برای رفع مشکلات و مسائل موجود بر اساس اصول علمی محکم و غنی اسلامی راهکار ارائه دهند.

ابلاغ چند مصوبه بر زمین مانده شورای عالی انقلاب فرهنگی در بدو فعالیت رئیسی

روسای جمهور به‌ عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی محسوب می‌شوند؛ روسایی که می‌توانند این شورا را به‌ عنوان مهم‌ترین رکن سیاستگذار در عرصه آموزش عالی و فرهنگی تبدیل کنند. یکی از عمده فعالیت‌های آن‌ها رفع موانع است که رئیسی در مدت فعالیت سه ساله خود توانست مصوبات معطل را سرو سامان دهد و تغییری جدی در عرصه آموزشی ایجاد کند. مصوباتی نظیر «افزایش ظرفیت پذیرش پزشکی»، «ماده واحده تکمیل و اصلاح موادی از سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی (پس از پایان متوسطه)»، «قانون تشکیل هیات امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی» و «تاسیس گروه برنامه‌ریزی مراکز و موسسه‌های آموزشی و پژوهشی خاص». اما مصوبه‌ای که در زمان ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی مطرح بود «مصوبه تشکیل سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور» است که در آینده نزدیک می‌تواند سهم بسزایی در ارتقای کیفیت نظام آموزش عالی کشور داشته باشد.

تبیین پیشرفت‌های علمی ایران در دانشگاه‌های خارجی

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که شهید آیت‌الله رئیسی در سخنرانی‌های خود به ویژه در جلسات با دیگر کشورها و مسئولان خارجی مربوطه به آن اشاره می کرد، روایتی از پیشرفت‌های کشور در حوزه علم و فناوری بود. حضور در دانشگاه‌های کشورهای مقصد رئیسی یکی از برنامه‌های پای ثابت او بود تا جایی که در دانشگاه‌های ملی برخی کشور از نمایشگاه دستاوردهای علمی دانشگاه‌ها بازدید می‌کرد.

او در نخستین سفر خارجی خود به تاجیکستان از دانشگاه ملی این کشور که بزرگترین و معتبرترین دانشگاه این کشور است دکترای افتخاری دریافت کرد یا در دانشگاه پکن عنوان استاد افتخاری به وی اعطا شد. همچنین رئیس دانشگاه کراچی در مراسمی با حضور جمعی از مقامات ایالت سند، نمایندگان مجلس ایالتی و تعدادی از اعضای هیات علمی دانشگاه، مدرک دکترای افتخاری این دانشگاه را به رئیس جمهور کشورمان اهدا کرد.

آخرین مصوبه ابلاغی رئیس‌جمهور شهید در حوزه آموزش عالی

آخرین مصوبه امضا و ابلاغ شده شورای عالی انقلاب فرهنگی از سوی شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، مصوبه‌ای مربوط به واگذاری یک ماموریت کلیدی به دانشگاه تهران بود که شهید رئیسی در ابلاغیه این مصوبه از دانشگاه تهران به عنوان «میراث‌دار تاریخ کهن علم و دانش» نام برد. مصوبه شماره ۳۴۱۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی که بر اساس اعلام دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در هشتصد و نود و نهمین جلسه این شورا در ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ با عنوان «واگذاری مأموریت مستندسازی، احیاء و بزرگداشت سنت دانشگاهی و نظام آموزش عالی ایران به دانشگاه تهران» به تصویب رسید، در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ با شماره ابلاغ ۳۸۸۳ به امضاء رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و ابلاغ شد.

در این راستا و به منظور احیاءژ و معرفی این پیشینه ارزشمند فرهنگی و تمدنی ایران و اسلام در حوزه آموزش عالی، به دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی و میراث‌دار تاریخ کهن علم و دانش و نظام آموزش عالی کشور؛ مأموریت داده می‌شود ضمن تدوین و مستندسازی گذشته تاریخی سنت دانشگاهی و نظام آموزش عالی در ایران و مراحل تکامل و پیوستگی این سنت در بستر زمان؛ نسبت به طراحی و اجرای طرح عملیاتی برای احیاء این سابقه درخشان تمدنی و تقویت سنت دانشگاهی ایران و نیز تبیین، گفتمان‌سازی و بزرگداشت این پیشینه دیرینه تاریخی و تمدنی اقدام و در راستای ایفای نقش کلیدی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در تمدن‌سازی؛ پیشنهادهای لازم را با فعال‌سازی، هم‌افزایی و بهره‌گیری از ظرفیت سایر دانشگاه‌ها به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کند.